de tweede dialoog. een toneelbezoeker en een toneelmeester spreken.

(…)

de bezoeker
Enkele jaren geleden schetste je me een visionair beeld van wat het toneel zou kunnen
worden. Tussen dat onbereikbare aan de ene kant en het hedendaagse theater aan
de andere kant voel ik me de ezel van Buridan: Ik kan van geen van beide genieten,
dus vermijd ik ze allebei.

de toneelmeester
Ga mee naar het buitenland. Ik kan je een theater in Noord Rusland laten zien, dat
je zal betoveren.

de bezoeker
Waarom denk je dat?

de toneelmeester
Omdat dit het best georganiseerde en functionerende theater in Europa is. Het is een
goed voorbeeld van wat systematische hervorming in een theater kan bewerkstelligen.
Stukken, spelers, toneelmeesters, decors, voetlichten, schijnwerpers, toneelkijkers,
realisme; alles is er precies hetzelfde als in elk ander theater – met dit verschil:
het is beter dan in alle andere theaters, op elk gebied.

de bezoeker
Ze gebruiken geen ander materiaal dan in de andere theaters?

de toneelmeester
Nee, hetzelfde materiaal. Ze gebruiken toneelspelers die zich schminken, geschilderde
decors op canvas, gespannen op houten vakken, voetlicht en andere kunstmatige
belichting, blank vers, platenspelers en al de rest… maar zij gebruiken het met smaak.

de bezoeker
En dat doen ze in geen enkel ander Europees theater?

de toneelmeester
Andere Europese theaters bestuderen die vreemde, kunstmatige materialen oppervlakkig
en kunnen zich daarom niet elegant uitdrukken. Het canvas en de verf zien er
simpelweg uit als canvas en verf, dingen die op zichzelf niet interessant zijn.

de bezoeker
Dus er bestaat geen ander theater waar ze die dingen met smaak gebruiken?

de toneelmeester
Ik zal je een voorbeeld geven van wat ik bedoel. Laten we het onderwerp van de
toneelmechaniek bekijken. Er bestaan minstens negen of tien professionele manieren
om een maan op het toneel te laten verschijnen. We weten hoe het spelersgezelschap
van Bottom en Quince de maan laat opkomen¹; we weten hoe de rijke repertoiregezelschappen in Engeland het voor elkaar krijgen en hoe professor Herkomer² het doet. Al deze manieren verschillen in zoverre van elkaar dat de ene uitvinder nog
onzorgvuldiger is geweest dan de andere in het onderzoeken van de exacte manier
waarop de maan zijn rol speelt. Goed, nadat de tien verschillende manieren zorgvuldig
door de medewerkers van het Konstant Theater³ zijn bestudeerd, zullen ze nog
zes andere manieren vinden, vijf ervan verwerpen, de zesde adopteren en die zal de
beste zijn. Die zesde manier zal alle andere manen in Europa overtreffen. Ik bedoel
natuurlijk technisch, want kunst heeft niets te maken met de uitbeelding van de maan
op het toneel en kunst is niet waar we het hierover hebben. Maar in alle andere aspecten
zal deze maan de werkelijkheid dichter benaderen dan welke andere maan
ook die het theater in Europa de afgelopen eeuwen heeft gezien.

de bezoeker
Maar je hebt nog niet bewezen dat wat ze doen ook smaakvoller of eleganter is.

de toneelmeester
Tja, ik kan je alleen maar zeggen dat het meer ‘naar de natuur’ is. Wat vind je, getuigt
het van meer smaak en elegantie om op de natuur te lijken of juist om het theatrale
te benadrukken?

de bezoeker
Op de natuur. Zeker weten.

de toneelmeester
Heel goed, dan is je vraag beantwoord.

de bezoeker
Maar hoe bereiken de medewerkers van dit theater die mate van technische perfectie,
die het mogelijk maakt om het materiaal zo smaakvol en elegant te gebruiken?

de toneelmeester
Hoe bereik je überhaupt enige technische kennis?

de bezoeker
Door te studeren natuurlijk. Maar zijn zij de enige technische medewerkers die studeren
in heel Europa?

de toneelmeester
Volgens mij hebben we het over technische perfectie? Je vroeg tenslotte niet of ze
een oppervlakkige kennis van hun vak hadden, toch? Er zijn genoeg mensen die
studeren, maar die studeren verkeerd. De mensen van het Konstant studeren en experimenteren zorgvuldiger.

de bezoeker
Misschien hebben ze meer talent?

de toneelmeester
Zou kunnen. En zoals je weet, groeit talent door studie.

de bezoeker
Hebben ze bij het Konstant iets in de trant van een school of een methode waarmee
ze studeren?

de toneelmeester
Ja, hun theater is hun school. Ze zijn van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat in het
theater, het hele jaar door behalve een paar weken vakantie in de zomer. In Engeland
kun je regelmatig overdag een theater in gaan en niemand tegenkomen behalve de
timmerlieden, de toneelmeester en een paar andere ambtenaren. In het Konstant is
het dag en nacht druk en als er een repetitie is, dan zijn de studenten aanwezig om
te kijken; en ze giechelen niet en stellen zich niet aan, maar volgen elke beweging,
luisteren naar elk woord.

de bezoeker
Wie bedoel je met de studenten?

de toneelmeester
Iedereen. Het zijn allemaal studenten. Om te beginnen zijn er de twee leiders (de
derde leider houdt zich alleen maar bezig met de zakelijke aspecten) en deze twee
leiders zijn net zo goed studenten als alle anderen: ze studeren de hele tijd. Daarna
de toneelspelers die de hoofdrollen spelen. Er zijn er ongeveer twaalf, stuk voor
stuk zo goed als welke ster dan ook. Wat zeg ik? Het zijn stuk voor stuk veel betere
spelers dan de grootste Europese sterren. Dan zijn er nog vierentwintig toneelspelers
voor de zogeheten ‘kleinere’ rollen. De meesten zijn geniaal genoeg om in de eerste
categorie te worden opgenomen, maar ze hebben hun leertijd nog niet afgemaakt.

de bezoeker
Wat? Als een toneelspeler uitzonderlijk talent vertoont, wordt hij dan niet onmiddellijk
opgenomen in de hoogste rang?

de toneelmeester
Nee, zeker niet. Niet voordat hij dezelfde ervaringen heeft opgedaan als de anderen,
hoe getalenteerd hij ook mag zijn. Naast degenen die ik heb opgenoemd, zijn
er nog de hele jonge studenten, ongeveer twintig in totaal. De meesten komen van
de opleidingen – en de vrouwen worden niet gekozen op hun uiterlijk, maar, zoals
de mannen, geselecteerd vanwege hun talenten en vaardigheden.

de bezoeker
Is dat in andere landen niet zo?

de toneelmeester
Zeker niet. De helft van de vrouwen op het Engelse toneel zijn gekozen omdat ze er
leuk uitzien.

de bezoeker
Maar het uiterlijk van een toneelspeelster is toch ook belangrijk?

de toneelmeester
Ja, heel belangrijk en het zou onderdeel moeten zijn van haar studie. Het is nooit
opgekomen bij de Engelse speelster dat het onderdeel van haar vak is ervoor te zorgen
dat ze er goed uitziet – en een onderdeel dat een groot talent en veel toewijding
vereist. Sommige van de meest getalenteerde toneelspeelsters in Engeland zijn van
zichzelf niet wat je knap zou noemen. Dat wil zeggen, hun gelaatstrekken zijn verre
van perfect, hun teint niet zo fris als die van een Iers meisje bij het meer, maar ze
hebben het talent om zich zus of zo te laten lijken. Zoals het een onderdeel van de
studie en kunde van een speler is om zijn gezicht in een grotesk masker te kunnen
veranderen, zo is het een deel van de studie en kunde van een speelster om zich mooi
te maken, als ze dat wil. Als dit eenmaal volledig doordringt, kunnen de jongedames
ophouden hun uiterlijk voorop te stellen als een reden voor een aanstelling en zal
het toneel beter gevuld en minder overbevolkt raken. Maar laten we terugkeren tot
de medewerkers van het Konstant. We waren aanbeland bij de studenten. Naast en
onder hen staan de aspiranten.

de bezoeker
Wie zijn dat?

de toneelmeester
Dat zijn jonge mensen die auditeren om als studenten toegelaten te worden tot het
theater. Er wordt hun verteld dat ze een bepaalde tijd moeten werken – ik geloof één
of twee jaar – om in aanmerking te komen voor de school. Na een examen voor de
leiders, de toneelmeesters en toneelspelers worden sommigen uitgekozen en toegelaten
tot de school.

de bezoeker
Wat voor examen moeten ze doen?

de toneelmeester
Elke kandidaat bereidt de voordracht van een gedicht en een fabel voor. En de toetsing
van de kandidaten bewijst definitief dat niet de Russen op zich, maar de leiders
van dit theater zeer bijzonder zijn. Want deze kandidaten verschillen in niets van
andere toneelaspiranten wat betreft hun talent voor dramatische expressie. Ze zijn
alleen beter onderlegd dan andere toneelaspiranten, ze bezitten een aanzienlijke
kennis van literatuur, van vreemde talen, kunst en wetenschap. Als ze slagen voor
hun examen, worden ze toegelaten op school, waar ze overdag werken en ’s avonds
soms een beroep op ze wordt gedaan om de zogeheten ‘wisselende’ rollen te vervullen.
Dus terwijl ze studeren op school staan ze bijna elke avond op het toneel en aan
het eind van die paar jaar is het mogelijk, of eigenlijk zeker, dat ze een aanstelling
krijgen aangeboden bij het theater. Zoals je merkt, hebben we hier dus te maken met
een staand gezelschap van grofweg honderd mensen.

de bezoeker
Wat bedoel je met een ‘staand’ gezelschap?

de toneelmeester
Hetzelfde wat bedoeld wordt met een staand leger: in permanente dienst.

de bezoeker
Vertrekken de spelers dan niet op een gegeven moment voor een betere aanstelling?

de toneelmeester
Nee, want er bestaat geen betere aanstelling. Het is de ambitie van elke speler in
Rusland om lid te worden van het Konstant Kunsttheater.

de bezoeker
Leren alle studenten voor toneelspeler?

de toneelmeester
Ja.

de bezoeker
Dus ze leiden geen regisseurs op?

de toneelmeester
Voordat je regisseur kan worden, moet je speler zijn geweest. Regisseur word je
pas op het allerlaatst. Nadat ze een paar jaar hebben gespeeld, laat er misschien
eentje zien dat hij iets van talent bezit om te ensceneren. Dit talent krijgt de kans
om zich te laten zien en te ontplooien op de volgende manier: aan het eind van
het seizoen vertoont de school een aantal scènes van tien of twaalf verschillende
stukken. In 1909 kozen de studenten bijvoorbeeld de volgende stukken: Elga en
Hannele van Hauptmann, een stuk van Sudermann⁴, Wanneer de doden ontwaken
van Ibsen, La Locandiera van Goldoni⁵, De dode stad van D’Annuncio, De vrek van
Molière en drie of vier stukken van Russische schrijvers. Deze scènes worden allemaal
gespeeld door verschillende leden van de school en voor elke scène wordt een
andere regisseur gekozen. De voorstellingen vinden ’s middags plaats. Familie en
vrienden worden uitgenodigd, de leiding van het theater is aanwezig, samen met
het hele ensemble, en de voorstelling biedt elk talent op het gebied van regisseren
of spelen dat latent aanwezig is de mogelijkheid om zich te tonen. Het talent dat
tentoongespreid werd in 1909 was in mijn ogen uitzonderlijk. Elke regisseur heeft
alles wat het theater hem te bieden heeft tot zijn beschikking – hoewel het natuurlijk
onmogelijk is nieuwe achterdoeken te schilderen. Maar iemand kan zijn talent
laten zien met wat voorhanden is.

de bezoeker
Lang geleden vertelde je me over je ideale regisseur, een man die alle talenten zou
verenigen en combineren, die speler was geweest, decor- en kostuumontwerper; die
verstand had van de belichting van een stuk, van danspatronen en het gevoel van
ritme, van muzikaliteit; die de spelers hun rollen kon aanleren; die kortom met z’n
eigen hersens het werk kon afmaken dat de schrijver, wat betreft de toneeluitvoering,
onaf had gelaten. Vind je zo iemand bij het Konstant?

de toneelmeester
Daar vind ik de mensen die hem het dichtst benaderen. Er is heel weinig dat een
regisseur⁶ daar niet kan.