Het werkelijk dramatische vallen gebeurt zonder aanzet, zonder opsprong: de grond wordt onverwacht onder je voeten weggevaagd. Er rest je niets anders dan vallen. Dit onverwachte en absoluut verticale vallen is moeilijk voorstelbaar.
Als ik aan ‘vallen’ denk, betrap ik mezelf erop aan ‘struikelen’ te denken, aan springen misschien, aan een faux pas. Je voetzolen worden dan nog eerst opwaarts gebracht. Ik denk aan het vallen van een ladder, de ladder valt mee, je armen graaien om zich heen, je houdt je aan de sporten vast. Een sprong uit het vliegtuig, een duw van een balkon, steeds gaat er een horizontale of zelfs opwaartse beweging vooraf aan die ene noodzakelijk verticale beweging die de val kenmerkt. De mate waarin de val verticaal gebeurt, heeft te maken met de oorzaak en de aanzet van de val. Geen mens valt zonder aanzet. De aanzet betreft steeds een ongeluk, een aanslag, een vergissing. Een opzet: ‘Je stapt op van je bureau, loopt naar het balkon, je stapt omlaag, je kunt niet meer terug, God, wat jammer, pech gehad, éénmaal andermaal en daar ga je, daar helpt geen moedertjelief aan. Zo’n beweging is onomkeerbaar.’ (Dick Raaijmakers)
Ik was, dacht ik, nooit eerder getuige van dergelijk absoluut verticale val, tot ik de val van Pieter van den Bosch zag tijdens de tentoonstelling ‘Aanslagen Zonder Gevolgen’ in Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond. In bijna al van zijn Aanslagen Zonder Gevolgen is het niet de mens, maar de materie die valt. De materie die tot ontploffing is gebracht of in brand is gestoken. Het ontbreken van de menselijke val is het grootste verschil met een aanslag die wel degelijk een gevolg heeft. Die ene val, is het gevolg van een van zijn ijs-experimenten, een aanslag die de kunstenaar op zichzelf pleegt.
Pieter van den Bosch, getooid in een wit pak met helm lijkt een schermer terwijl hij op elkaar gestapelde ijsblokken staat. In beide handen een dunne metalen draad waarmee hij de noodzakelijke kortsluiting veroorzaakt. Een tel later spatten de ijsblokken uit elkaar. De explosie doet niets meer dan de vloer onder zijn voeten wegvagen. Opnieuw, vertraagd nu, de zwarte blokken wellen rood op, ijs spuit als rook uit de kieren, wat eerst stevig was vergruizelt. Het lichaam komt ten val. Als een engel, vanwege de opwaartse beweging van de armen. Vertraagd: Het wegvagen van het vaste blok ijs onder zijn voeten doet zijn rug inzakken, zet zijn hoofd wankel op zijn nek. De armen zwaaien omhoog terwijl het lichaam valt, ten val komt.
Op een andere video zie je Pieter een lam trainen. Hij neemt het beest mee naar zee, naar het bos. Het lam volgt als een goed afgerichte hond. Het slotbeeld laat een sprong zien van het lam. Vertraagd: de voorpoten maken zich los van de grond, het krachtige lijf duwt de voorpoten verder de lucht in, het lam vliegt, maakt een boog en landt. Valt niet. Weer een ander videofragment laat zien hoe platgereden klodders vogel, egel en konijn van het wegdek worden getrokken, in een kartonnen doos worden verzameld. Droogrode vleselijke restanten die aan het wegdek plakken en scheuren wanneer ze ervan af worden getrokken. De auto en het opgeschrikte beest: de klap moet groot geweest zijn, de val van het beest definitief.
Pieter getuigt. De getuigenissen worden in getale steeds groter. In het oudere werk is het Pieter en zijn camera waarvan de video getuigt. Aan zijn recente Aanslagen Zonder Gevolgen zijn er naast de camera nog honderd deelnemers. Getooid in vuurvrije vesten en gepantserd met helmen zijn zij onderdeel van de Aanslag en stille getuigen van zijn prille, onschuldige experimenten. Niemand lijkt te vallen.
Die grootschalige Aanslagen Zonder Gevolgen brachten me terug naar de straatfeesten in Zuid-Amerika waar een feest van een heilige al dan niet onder het mom van karnaval uitbundig wordt gevierd. Ingenieus gemaakte houten geraamtes verbeelden een toren, een molen, een stier. Ze zijn behangen met lopende lonten en onschuldige explosieven, vuurwerk. Iedereen is deelnemer. De torens worden ontstoken en vooruit gerold. In een vuurwerk spuwende stier een man die het houten geraamte draag en waar achteraan wordt gerend. De molen gaat door de kracht van het vuurwerk draaien. Er wordt naartoe gerend en van af gerend. Tot al het geweld met een laatste sis, zwartgeblakerd tot een einde komt. Veel spectakel en weinig gevaar.
Pas dan begint het vallen. Net nog verlicht door de fonkelende helle sterren van het vuurwerk, net nog gevuld met het schreeuwen en joelen van de rennende menigte, wordt de nacht met het doven van het vuurwerk alleen dán zo donker, stil en desolaat. Dan, op dat kortstondige moment van verbijstering kun je niet anders dan even de grond onder je voeten kwijt te raken om absoluut verticaal en zonder gevolgen te vallen.
Aanslagen Zonder Gevolgen van Pieter van den Bosch is te zien tot en met 18 januari 2015 in Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond, Nes 45 in Amsterdam.
