thema: 16 Over de grens

Joy Ladin: Bidden om een lichaam

december 15, 2021

Joost Baars

Er bestaat een misverstand dat religie gaat over het geestelijke. In West-Europa is dit het geval, en al helemaal in Nederland. Dat komt door de stilzwijgende afspraak die in onze maatschappij bestaat, een afspraak die zo stilzwijgend is dat we hem als een vanzelfsprekende natuurwet aannemen, namelijk dat religie iets is dat je thuis doet, achter gesloten deuren. Hij is ontstaan uit de religieuze conflicten die West-Europa en Nederland in hun greep hebben gehouden en is in Nederland nog eens versterkt door de verzuiling en de naoorlogse ontkerkelijking. Bovendien is deze afspraak nóg een keer bestendigd door de opkomst van islamitisch fundamentalisme en hoe daarop in Nederland is gereageerd.

Als ‘thuis’ binnen een samenleving de plek is die zich aan het openbare, het politieke onttrekt, dan zou je kunnen zeggen dat dat ‘thuis’ in die samenleving is wat het ‘innerlijk’ voor een individu is. Op die manier is het lichaam … lees meer →

Een nieuwe blik op de wereld

november 25, 2021

Audrey Heijns

De Chinese dichter Jiang Hao, die jarenlang van de ene Chinese stad naar de andere verhuisde voordat hij zich vestigde op het eiland van Hainan, voelt een band met de dichter Li Bai (vroeger ook wel bekend als Li Po) uit de Tang-dynastie. Dit blijkt ook uit de titel van zijn meest recente dichtbundel Gedichten van een zwervende onsterfelijke / Natuurlijke Historie (Youxianshi•ziranshi) (2016). Li Bai, die bekendstaat als een zwervende onsterfelijke, dwaalde rond om aan de realiteit te ontkomen. Jiang lijkt zijn voorbeeld te volgen, zij het op een andere manier in een ander tijdperk. Het effect ervan op zijn gedichten is dat Jiang in staat is tot scherpe observaties over zijn omgeving, de wereld om hem heen. Jiang neemt ons mee naar zee, naar het bos, en brengt ons terug naar huis om uit het raam te kijken of voor de televisie te zitten. Tussen ogenschijnlijke luchtige observaties … lees meer →

Brood en marmeren ei

november 9, 2021

Christopher Levenson

voor Gail en Mary Kubik

Wat heeft marmer dat zijn stille broeden, zelfs van een klein stukje, zwaarder is dan dat van doorsnee steen? Iets minder menselijks? Misschien. Maar al die balustrades, beelden, altaren, pilaren die niet langer de onsterfelijke goden overeind houden, horen ook nog steeds helemaal bij de mens – relieken, verwarmd door eeuwen menselijke genegenheid. Ik zag een oude priester verstrooid het haar strelen van stenen engelen in de kapittelzaal.

We hadden een keer met Pasen tien dagen uitgetrokken voor de eeuwige stad, bij vrienden logerend verkenden we laag na laag Rome, groeven door schoolboekherinneringen levenloos geworden zuilen op. In San Clemente tiende-eeuwse fresco’s en daaronder, gewelven van Mithras waar de stenen stier nog steeds brult om zijn geofferde bloed, leeft het gelaat in het masker voort.

Vol ontzag houden we in het appartement van Gail twee marmeren eieren vast, onze handen rond hun geaderde koelte gesloten, … lees meer →

Bij de gedichten van Anna Glazova

juni 16, 2021

Lennard van Uffelen

Anna Glazova (Doebna, 1973) neemt sinds haar debuut in 2003 een bijzondere plaats in binnen de Russische literatuur. Zowel haar poëzie als haar literaire kritieken zijn toonaangevend, zeker voor de groep jongere dichters die in de traditie van het metarealisme en het in Rusland nog altijd relatief ongebruikelijke vrije vers staan. Ook is Glazova actief als vertaler en literatuurwetenschapper. Ondanks haar onmiskenbare invloed op de huidige generatie dichters heeft ze altijd de positie van een relatieve outsider weten te behouden. Na een architectuuropleiding in Moskou spendeerde ze meerdere jaren in Berlijn, waar ze zeer vertrouwd raakte met de Duitse taal en literatuur. Vervolgens promoveerde ze aan de Northwestern University in Evanston, Illinois op een vergelijkende interpretatie van Paul Celan en Osip Mandelstam. Hierin beschrijft ze onder andere het ademmotief dat in het werk van beiden voorkomt, waarbij ademhaling metafoor is voor de levende, dichterlijke stem. Dit thema komt ook terug … lees meer →

Over Gerhard Falkner

juni 1, 2021

Mattanja van den Bos

Taal waar je je telkens opnieuw aan stoot, dat is waar dichter, schrijver en vertaler Gerhard Falkner (Schwabach, 1951) op uit is. Hij debuteerde met de dichtbundel so beginnen am körper die tage in 1981. In 2016 verscheen zijn debuutroman en magnum opus Apollokalypse. De missie van Falkner is het hogere taalgebruik in stand te houden, de ‘gehobene Sprache’, in weerwil van het vlotte taalgebruik dat steeds meer de norm wordt. Hij doet dat door de taal te blijven verbinden met de klassieken middels een twist – een twist die in de taal zelf zit en in de clash met moderne elementen uit de cultuur. Hij verrast de lezer door van ritme te veranderen, plotseling een andere afslag te nemen, of door het bewuste gebruik van clichés die vervolgens uit elkaar gerukt worden. Zijn tweede roman Romeo oder Julia gaat uit van een existentiële kwestie, zijn of niet-zijn, leven of … lees meer →

Mist is een vorm van water

mei 12, 2021

Lisa Thunnissen

Cuarto de hotel, waar de hierop volgende gedichten uit komen, is een buitenbeentje in het oeuvre van de Mexicaanse dichteres Coral Bracho, die volgens critici grote invloed heeft gehad op de Mexicaanse poëzie. Bracho staat bekend om haar stijl, die vaak neobarok wordt genoemd. De Uruguayaanse dichter en criticus Roberto Echavarren noemde Bracho’s gedichten ‘poesía acuática’, waterpoëzie, omdat woorden bij haar plots vloeibaar worden, betekenissen veranderlijk zijn en de lezer ontglippen. Haar poëzie wordt dikwijls beschreven als sensueel en tactiel, de taal in haar gedichten is muzikaal, associatief, beelden volgen elkaar in rap tempo op en zijn niet zelden afkomstig uit de natuur. Maar Cuarto de hotel is anders. Het is Bracho’s negende boek, verschenen in 2007. Ze laat in deze bundel de natuur achter zich en begeeft zich in een uiterst onnatuurlijke omgeving: een kamer in een niet nader omschreven hotel. Vergeleken met het merendeel van haar eerdere (en … lees meer →

Inhoud

juni 17, 2021

De redactie

Compositie voor de linkerhand

april 20, 2021

Tara Bergin

Gisteravond trof ik een trofeejager die mijn slanke vingers bewonderde – hij hield mijn linkerhand naar het licht en sprak zijn lof over de mooie, witte huid op mijn palm en liet mij mijn vingers spreiden als het gewei van een hertenbok – hij pakte mijn pols en ik drong niet aan op een telefoonnummer – ik gaf hem het mijne, al wist ik wel waaruit zijn spel bestond. Ik speelde het en wist al die tijd Dat hij een trofee wilde binnenhalen of een prijs. Hij was een trofeejager – geloof me maar, hij had wapens in een glazen vitrine zoals die waarin mijn oma haar champagneglazen bewaarde (van zulke rijke families heb ik deel uitgemaakt) en hij maakte ze herhaaldelijk schoon met een lange, dunne pijp en een zachte, vettige lap – hij was een professionele jager, snap je, de beste van het land, en ik was nergens … lees meer →

Geografie van de verbeelding

september 13, 2020

Jeske van der Velden

Halverwege de jaren vijftig introduceerde Guy Debord de term ‘psychogeografie’: het onderzoek naar de effecten van onze omgeving op onze geest, onze emoties. In situationistische stadswandelingen die dérives werden genoemd, werden deelnemers door allerlei procedés aan het dwalen gebracht in de hoop dat ze hun stad of wijk met andere ogen zouden bekijken; wandelaars door Parijs kregen een kaart van Londen, anderen volgden willekeurige richtingaanwijzingen of geursporen. Dankzij dit soort spelregels heeft een dérive eigenlijk maar weinig weg van wat we werkelijk dwalen of flaneren zouden noemen. Hoe speels ook, een dérive is altijd vooropgezet en compliceert daarmee toevallige ontdekkingen en oorspronkelijke observaties. De gedichten van Emily Hasler kan je psychogeografische verkenningen noemen. In Haslers debuutbundel The Built Environment staan niet alleen plaatsen centraal, er wordt ook gedwaald door de geschiedenis, de taal, de kunst; alle grillige omringende bouwsels die onze verbeelding inkapselen. In ‘Nieuwe Battersea Bridgenocturnes’ bijvoorbeeld wordt een … lees meer →

Frédéric Forte: waardeloze poëzie

mei 24, 2020

Kim Andringa

‘Er is een lyriek die wij afschaffen’, verklaarden de Vijftigers alweer een tijdje geleden. Afgelopen zomer nam de Franse dichter Frédéric Forte (Toulouse, 1973) zich hetzelfde voor. Van 21 juni tot en met 22 september schreef hij een reeks van 94 gedichten – elke dag één – waarmee hij zich ten doel stelde een paar schoppen te geven tegen de heilige huisjes van de poëzie. 

Frédéric Forte is vooral bekend als lid van de Oulipo, de Franse dichtersgroep waar ook Raymond Queneau en Georges Perec toe behoorden, en die zich erop toelegt allerlei vormen van constrained writing te ontwikkelen en toe te passen, gebaseerd op uiteenlopende, soms uiterst complexe formele of mathematische regels. De door Rudy Kousbroek vertaalde Stijloefeningen van Raymond Queneau, waarin hij met veel humor hetzelfde onbeduidende voorval op 99 verschillende manieren vertelt, zijn ongetwijfeld het bekendste voorbeeld van Oulipoliteratuur in Nederland. Forte bedacht als Oulipiaan onder meer de rhumb (een versvorm waarbij het gedicht de vorm van een windroos … lees meer →

Muck

mei 3, 2020

Mick Imlah

Wie te snel leest, komt elders aan

mei 3, 2020

Mischa Andriessen

De Schotse dichter en redacteur Mick Imlah (1956-2009) publiceerde weinig en stierf te jong. Desondanks wordt hij gerekend tot de belangrijkste stemmen in de Schotse poëzie. Liefst twintig jaar liet Imlah verstrijken tussen zijn enthousiast onthaalde dichtdebuut en zijn tweede bundel The Lost Leader die, zoals de zieke Imlah toen al wist, ook zijn laatste zou zijn.  

Die wetenschap kleurt ontegenzeggelijk de lezing van The Lost Leader. In de eerste plaats omdat die bundel zo vol humor zit. The Lost Leader is een alternatieve geschiedenis van Schotland en bulkt van de parodie. Het is verrassend dat iemand wiens einde nadert voor die vorm kiest. Anderzijds zou je kunnen zeggen dat deze keuze juist helemaal past. In zekere zin plaatst Imlah zich binnen de Schotse geschiedenis en de literaire traditie, uitgerekend door er spitsvondig en geestig commentaar op te leveren.  

En wat te denken van het dolen en het vruchteloos op zoek zijn, zoals beschreven in … lees meer →

Elke regel telt

april 9, 2020

Audrey Heijns

Zou de Chinese dichter Wang Pu beïnvloed zijn door het werk van Guo Moruo, die onderwerp van Wangs wetenschappelijk onderzoek was? De beschrijving van Guos gedichten als gekenmerkt door ‘de klank van woeste golven en het geluid van donderslagen’ lijkt niet ontoepasselijk voor de gedichten van Wang Pu, waar de haast ongrijpbare beelden van doden, nachtmerries, pijn, bloedkrater, het kerkhof, en zweet elkaar opvolgen. In een interview legt Wang Pu uit dat hij geniet van de spanningen die poëzie kan bieden, elke regel telt. Voorts streeft hij naar de vernieuwing van hedendaagse poëzie door de integratie van fysieke ervaring, persoonlijk bewustzijn en historische verbeeldingskracht.

Toch zijn niet alle gedichten zwaar, ze zijn soms zelfs een beetje speels. Het gedicht ‘Hij is aan het schrijven’ lijkt een glimpje hoop te geven. Er zijn mooie bomen, er is een blij gevoel, en hij drinkt erop. Met de drank is hij in staat … lees meer →

Alter

maart 20, 2020

Christian Sinicco

[NAAM: start alfabet buiten] 

 

alter is mijn naam, 

mijn installatie is volbracht, door 

multimachines die de hemel bestormden,  

multimachines, vliegende gevaartes  

 

ik kan lopen en heb een aardbei gezien: 

in de productievelden 

liggen sporen van een wond, 

een buitenzinnig alfabet  

raakt tot zijn eerste woorden 

met de smaak van mond  

als het me aanraakt, 

we beroeren zijn paars, 

boven de ogen ontloken 

 

het regent zo hard, 

houd stil in schitterend roze 

en laat het idee rijpen 

tot een magnolia 

die niet weet waarom  

het golflicht verdwijnt 

 

[MODEL: variatie] 

 

en de oorzaak zou verrukkelijk zijn: ‘jouw stem van achteren 

en de oorzaak zou verrukkelijk zijn: is genoeg om te weten 

en de oorzaak zou verrukkelijk zijn: dat jij noodzaak bent, en dat grandioos vallend 

en de oorzaak zou verrukkelijk zijn: de nacht vlees zij  

en de oorzaak zou verrukkelijk zijn: en het woord spiegels 

en de oorzaak zou verrukkelijk zijn: als ontspruitend aan de diepte, in het zeemerg 

en de oorzaak zou verrukkelijk zijn: tot aan het einde;  

en de oorzaak zou verrukkelijk zijn: en zwemt unisoon, onafgebroken 

en de oorzaak zou verrukkelijk zijn: en gevuld zijn ze met algen  

en de oorzaak zou verrukkelijk … lees meer →

Een explosie van betekenis

maart 20, 2020

Emilia Menkveld

Taal kan de werkelijkheid afbreken, opblazen, van al haar vorm beroven. Ze kan de tijd uitwissen, de ruimte slopen, afrekenen met oorzaak en gevolg. Alle samenhang, elke associatie tenietdoen tot er slechts splinters over zijn, ontdaan van iedere syntaxis. En dan alles vanaf de grond weer opbouwen, van 0 naar 1, niets wordt weer iets – al weet niemand precies wat.  

Het is een idee dat dichter Christian Sinicco (Triëst, 1975) mateloos fascineert. In zijn laatste bundel Alter, die dit jaar verschijnt bij de kleine onafhankelijke uitgeverij Vydia, gaat hij het experiment aan. De Italiaan, die al diverse literaire titels publiceerde en verder vooral bekend is van zijn performances, begeeft zich op onbekend terrein met een ambitieuze bundel waarin hij poëzie gebruikt om een nieuw soort werkelijkheid te scheppen.  

De eerste sectie van de bundel, ‘Città esplosa’, beschrijft de vernietiging van de menselijke beschaving en de ontwrichting van de taal aan de hand van een reeks apocalyptische beelden, … lees meer →

Liefdesgedichten die aankomen als bakstenen

maart 12, 2020

Han van der Vegt

De combinatie van jurist en dichter lijkt niet zeer voor de hand liggend, maar bijvoorbeeld Wallace Stevens heeft laten zien dat ze elkaar niet tegenspreken. Monica Youn, geboren als kind van Koreaanse ouders in Houston, Texas, is een ander uitstekend voorbeeld. Ze opereerde al jarenlang op het hoogste niveau als advocaat op het gebied van politieke sponsoring, toen ze besloot dat ze als dichter toch beter uit de verf zou komen. ‘Advocaten en dichters hebben allebei een absurd obsessieve verhouding tot taal,’ zegt ze over haar dubbeltalent. Wie haar gedichten leest ziet daarin bovendien een scherpe, analytische geest. ‘Monica Youn is heel eenvoudig een van de twee of drie briljantste dichters die op dit moment in America actief zijn,’ zei Linda Gregerson. Youn heeft intussen vele beurzen, nominaties en prijzen gewonnen. Naast het schrijven geeft Youn les in creative writing aan Princeton. Ze is ook maatschappelijk en politiek zeer actief, … lees meer →

Poëzie als vertaalkritiek

maart 7, 2020

Mischa Andriessen

Zo verbaasd was de Ierse dichter Tara Bergin (1974) dat ze er een jarenlange studie aan wijdde: hoe kon Ted Hughes zonder het Hongaars ook maar enigszins machtig te zijn het werk van Hongaarse dichters als János Pilinszky en Ferenc Juhász vertalen? Haar onderzoek leidde niet alleen tot een scriptie, maar sijpelde ook door in haar prijswinnende poëzie.  

In twee gedichten uit haar debuutbundel This Is Yarrow (2013) is het verband evident. Haar gedicht ‘Stag-Boy’ reageert duidelijk op het beroemde gedicht van Juhász over een jongen die in een hert verandert. In een ander gedicht laat ze Pilinszky een bordeel bezoeken. Hoe liefdevol haar taal en toon hier ook zijn, Bergin levert venijnige kritiek op het beeld dat van Pilinszky is gecreëerd. Subtiel, maar onmiskenbaar trekt zij zijn onschuld in twijfel. Voor een Pilinszky-liefhebber zoals ik, is dat een hard gelag, maar juist die hardheid maakt het voor mij ook een goed … lees meer →

(Talige) kaders

november 22, 2019

Lisa Thunnissen

In haar tienerjaren verslond Ángela Segovia de gedichten van onder meer Federico García Lorca en Pablo Neruda in het Spaanse dorpje Navas del Marqués, waar haar ouders een bakkerij hadden. Ze begon vrijwel meteen ook zelf te schrijven, vanuit een fascinatie voor woorden, het fijne gevoel dat het gaf om sommige woorden uit te spreken of eraan te denken. Algauw sprong haar werk in het oog: voor haar eerste bundel won ze een prijs en vervolgens mocht ze een tijdlang verblijven in een Spaanse residentie voor dichters.

Geïnspireerd door Latijns-Amerikaanse dichters zoekt Segovia naar nieuwe vormen, naar raakvlakken met theater, geluidskunst, naar poëzie die bijna een performance wordt. In haar werk stapt ze op en over grenzen, experimenteert ze met vormen en verkent ze verschillende genres. In haar recentste bundel, getiteld Amor divino (Goddelijke liefde), zijn bijvoorbeeld elementen te herkennen uit westerns en sciencefiction. Vanuit de poëzie kunnen strikte betekenissen … lees meer →

Kleine synthese

oktober 14, 2019

Anna Eble

bist eulen ja bin eulen ja ja sehr eulen Ernst Jandl

 

Een meisje van zeven zit in een gele zomerjurk buiten in de zon, over haar schouders twee lange vlechten. In haar handen een boek waaruit ze voorleest, ernstig in de camera kijkend.

Een herinnering die ik me vandaag de dag wellicht niet meer zo duidelijk voor de geest zou kunnen halen als er geen foto van zou bestaan; een indringend moment, een van de eerste keren dat ik bewust poëzie las. En zelfs aan dat bewustzijn valt te twijfelen, want toen las ik gewoon alles wat er was, een tekst bestond uit letters en ik was blij dat ik die eindelijk kon ontcijferen. Een kind denkt niet in genres. Toch is die dichtbundel van de Oostenrijkse dichter Ernst Jandl me altijd bijgebleven, Laut und Luise, een boek dat bij verschijning in 1966 de nodige opschudding veroorzaakte. … lees meer →

Gedichten

oktober 2, 2019

Dionisio D. Martínez

Psalm

september 26, 2019

Joy Ladin

Gevoel

september 12, 2019

Anna Glazova

Fabel

juni 13, 2019

János Pilinszky

Taal als strijdtoneel

juni 12, 2019

Bodil Carina Kok

‘Je hebt niet de wereld aan de ene kant en aan de andere de poëzie’ (2006, 102), dat is (vrij vertaald) de zin waarmee Raimondi zijn poëtica voor mij het scherpst samenvat. Hij is een dichter die schrijft vanuit de expliciete overtuiging dat literatuur nooit losstaat van de wereld waarin ze bestaat, nooit, zoals dat heet, ‘autonoom’ is.

Er zijn uiteraard een heleboel verschillende manieren waarop literaire teksten gebonden en verbonden zijn aan de wereld; van de thematiek van het werk tot de leefomstandigheden van de auteur, via de sociale, culturele en economische waarde van een boek of een genre als de poëzie, enz. enz. Voor Raimondi echter is specifiek één raakvlak van essentieel belang, en dat is taal. De taal waarvan verzen gemaakt worden is in de wereld, maar de wereld is ook in onze taal.

De ‘wereld’ betekent hier het geheel van sociale, economische en politieke structuren waar … lees meer →

De ‘vox humana’ van Christopher Levenson

juni 7, 2019

Ad Zuiderent

Christopher Levenson (Londen 1934) is voor mij decennialang de dichter geweest van een enkel lang gedicht. Een kopie van dat gedicht, ‘The Flood (Zeeland 1953)’, was mij in 1978 toegestuurd door een lezeres van NRC Handelsblad, nadat ik daarin een oproep had gedaan om literaire teksten naar aanleiding van de watersnood van 1953. New Poets 1959, waaruit het gedicht was gekopieerd, is de bundeling van drie debuten, waaronder Levensons In Transit. Later las ik dat deze bundel destijds door een jury onder voorzitterschap van T.S. Eliot was bekroond met de eerste Eric Gregory Award, de Britse versie van de Reina Prinsen Geerligsprijs of (later) de C. Buddingh’-prijs. Onder de gedichten die ik vijf jaar later kon opnemen in de bloemlezing 1 februari 1953 zou Levensons gedicht een unieke plaats innemen door de compacte, plastische verbeelding van de door het water aangerichte ravage:

‘Het dorp ligt als een kadaver te rotten … lees meer →

An die Musik

juni 7, 2019

Christopher Levenson

In de nachttrein van Helsinki naar Rovaniemi

waarboven de rook van de locomotief dwarrelde in het maanlicht

en opwolkte boven half zichtbare bossen en weiden,

werd het voortdurend zwaaien en trillen van de trein begeleid

door het aanzwellen van vrouwenstemmen in de coupé naast ons,

die liederen zongen tegen de duisternis. Misschien een kerkkoor

of een evangelisatieteam. Geen sprake van dat ik ze zag,

maar deze eerste nacht in Finland liet ik mij,

zonder de taal te kennen, op hun harmonieën meedrijven

naar mijn onbekende bestemming.

Zo hoorde ik, toen ik in de buurt van Serajevo

in mijn eentje in een biertuin zat, in de schaduw van bomen,

pul in de hand, terwijl een speenvarken boven een gat te roosteren hing,

een volkszangeres wier stem boven het rumoer

van verkeer en van gesprekken aan nabije tafeltjes uit kwam

met klanken waarvan ik het bestaan niet vermoedde,

een stem … lees meer →

Een huis van deuren

mei 25, 2019

Jeske van der Velden

Er zijn herinneringen waar we bijna dagelijks naar terugkeren en die tot de plot van ons leven gaan behoren. Dan zijn er herinneringen die zich aandienen als een openbaring, die ons jaren naderhand intact te binnen kunnen schieten en ons niet zelden confronteren met gaten en continuïteitsfoutjes in ons verhaal. Deze laatste soort is vaak sterk gebonden aan het zintuiglijke: een geur, een liedje, de aanblik van een voorwerp of een bekende plaats.

Herinnering vormt het onderwerp van de gedichten in Jon Pineda’s debuut Birthmark. Vaak staat een gemis centraal: de moeilijke relatie met een vader, het overlijden van een zus. De toon is ingetogen, persoonlijk, maar deze gedichten zijn meer dan persoonlijke bespiegelingen. Ze laten zien hoe grillig en maakbaar het geheugen is, hoe herinneringen en ervaringen op elkaar inwerken en nieuwe structuren vormen. Dit proces van verdichting kan troostrijk zijn, zoals in ‘Matamis’, waar de liefde van een … lees meer →