Roberto Calasso is op 28 juli (voor mij geheel onverwacht) overleden. Dat was een klap, niet alleen omdat ikzelf inmiddels aan de vertaling van zijn tiende boek werk, maar ook omdat ik hem zie als een literair genre op zich, uniek, een indrukwekkende stem, een soort grondtoon in ons woelige bestaan. Ik voelde me uitverkoren omdat ik zijn interessante en belangwekkende boeken mocht vertalen, waar ik echt ontzettend veel van heb geleerd, maar soms heb ik hem ook vervloekt, dan kraakten mijn arme hersens bij mijn pogingen zijn denkwijze te begrijpen. Telkens weer moest ik vaststellen dat ‘begrijpen’ hier niet volstond, ik moest me laten meevoeren door de stroom, accepteren dat ik werd overspoeld en dat verzet zinloos was.
Maar ja, als vertaler word je wel geacht te weten waar een tekst over gaat, anders is vertalen onmogelijk. Dat voelde als koorddansen. Ik moest genoegen nemen met de raadsels en mysteriën die overbleven, en ik herinner me dat Roberto fijntjes lachte toen ik hem daarop wees. Aan mijn vragen kon hij volgens zijn zeggen horen dat ik op de goede weg was.
Toch blijft het voor mij moeilijk hem te karakteriseren. Hij schreef over de Griekse goden maar ook over de Hindoegoden en de Afrikaanse boven- en onderwereld. Wat mij vooral bijblijft is de waarde die hij aan al die goden hechtte: of het over Kafka, Freud of Baudelaire ging, mensen moesten beseffen dat er ook een andere dimensie was, ze mochten niet zelfgenoegzaam worden. In zijn laatste boek Il libro di tutti i libri, over de Bijbel, wordt de God van de joden en de christenen in een historisch en literair perspectief geplaatst, krijgt vooral Egypte veel aandacht en krijgen verschillende individuen (met name de koningen) meer reliëf.
Het was me een raadsel hoe Roberto het klaarspeelde om naast het leiden van een prachtige uitgeverij als Adelphi en het schrijven van bijzonder erudiete boeken de tijd te vinden om zo veel research te doen. Zijn bronnenapparaat was altijd heel breed georiënteerd, kwam uit alle windstreken. En in al die jaren ben ik niet eenmaal op een kromme zin of een verkeerd woord gestuit. De tekst klopte uiteindelijk altijd helemaal, al moest ik sommige zinnen wel een paar keer lezen voordat ik kop en staart had ontdekt. Zijn boeken waren ingewikkeld, zeker, maar zijn taal bleef glashelder, heel prettig voor een vertaler. Bij elk boek kreeg ik van alle citaten (1400 in dit laatste boek) de originele versie, wat mij natuurlijk veel tijd bespaarde en rare fouten voorkwam.
Ik zal hem missen. Ik heb ongeveer dertig jaar in zijn hoofd vertoefd, zijn gedachten vulden mijn dagen en openden hele werelden voor mij. Wie zal er na hem de taak op zich nemen ons met onze voeten op de grond te houden en te behoeden voor zelfgenoegzaamheid?
