thema: 03 Masker, ontmasker

Het najaarsproject van 2012 heeft als titel Masker, ontmasker en staat onder eindredactie van Laurens Ham. Masker, ontmasker gaat over de angst en fascinatie die uitgaat van alles wat gemaskerd is, wat zich niet direct laat kennen. In de vertalingen en blogteksten van dit project gaat het over alle soorten maskers, maar niet in de laatste plaats om het masker van de literatuur. Kan een 'gemaskerde', fictionele vorm waarheden onthullen? Draagt alles in de wereld een masker en is authenticiteit een fictie?

Bestel hier de pdf van 'Masker, ontmasker' als digitaal bestand of als print.

Gregor

mei 19, 2016

Quim Monzó

Index # 03 Masker, ontmasker

februari 12, 2013

De redactie

Laurens Ham – Daaronder nog één, en nog één, en… Inleiding bij Masker, ontmasker Frans Oosterholt – Kever of kakkerlak. Over ‘Gregor’ van Quim Monzó Quim Monzó – Gregor Kim Andringa – De materie aarzelt Suzanne Doppelt – De grootste aberratie Laurens Ham – Een zwart masker dat stilte droomt. Over Kamau Brathwaites Masks Kamau Brathwaite – Gedichten David Sneek – De laatste ontmaskering Suzanne van Geuns – Hardop dromen. Over David Albahari’s ‘De basiliek in Lyon’ David Albahari – De basiliek in Lyon Christiaan Ronda – Exeunt, het doek valt nooit Piet Devos – Met en tegen ‘het masker van woorden’. De antikoloniale poëtica van Aimé Césaire Aimé Césaire – Gedichten Laurens Ham – Het pure ik. Jean-Jacques Rousseaus Brief aan d’Alembert over het toneel Jean-Jacques Rousseau – Brief aan d’Alembert over het toneel (fragment) Mari Alföldy en Laurens Ham – Een eindeloze onthulling. Drie teksten van Sándor Weöres, Amy Károlyi en Frigyes Karinthy Amy Károlyi en Sandor Weöres – Gedichten Frigyes Karinty – Verf Ger Groot … lees meer →

Kalender van de lagune

november 5, 2015

Aimé Césaire

ik bewoon een heilige wond ik bewoon denkbeeldige voorouders ik bewoon een duister willen ik bewoon een lange stilte ik bewoon een onlesbare dorst ik bewoon een duizendjarige reis ik bewoon een driehonderdjarige oorlog ik bewoon een in onbruik geraakt ritueel tussen bloembol en klister ik bewoon de onontgonnen ruimte ik bewoon basalt geen stroom maar de getijgolf van lava die het dal op volle kracht overspoelt en alle moskeeën in de as legt naar mijn beste vermogen schik mij in de metamorfose van een onzinnig gemiste variant van het paradijs – het is nog veel erger dan de hel – af en toe bewoon ik een van mijn verwondingen elke minuut verander ik van flat en ieder moment van rust bezorgt me duizelingen

            werveling van vuur             meer dan wat dan ook zakpijp voor het stof             van zoekgeraakte werelden             na mijn ingewanden van levend water vulkanisch te hebben uitgebraakt             blijf … lees meer →

De Duitse barbière

maart 6, 2013

Antonio Pereira

Gaat u op dit moment met het puntje van uw tong over uw lippen heen en weer? Doet u uw ogen snel open en dicht zonder dat u daar iets aan kunt doen? U hoeft niet te antwoorden. Ongetwijfeld is uw speekselproductie toegenomen en bent u driftig gaan knipperen, alleen maar omdat u deze vragen hebt gehoord of gelezen. En bij het volgende gebeurt iets vergelijkbaars: als u een man bent, zou het vreemd zijn als u niet onwillekeurig uw adamsappel aanraakt wanneer u erachter komt waarom wij in dit dorp over die uitstulping op onze hals wrijven, die net zo kenmerkend voor ons is als onze genitaliën. Eigenaardige gewoontes ontstaan niet zomaar. Tijdens de pelgrimstochten in de zomer, als grote aantallen jongeren naar het noordwesten van Spanje komen om sodomie en groepsseks af te zweren, bleef er een Duitse vrouw achter met blaren onder de voeten die in de … lees meer →

Duk-Duk

februari 27, 2013

Miek Zwamborn

De doden

februari 26, 2013

Erika Burkart

Eerst zijn ze heel klein, staan als marionetten bij je op de drempel.   Ze groeien van nieuwe maan tot nieuwe maan, met steeds andere maskers dringen ze je droom binnen en eisen hun leeuwendeel op.   Ze warmen hun handen aan het open vuur buiten in het westen onder het dalende sterrenbeeld.   In korstmossen en vlekken herken je ze weer, onder de schaduwhoed en in de sluier van de sneeuw, je loopt in hun spoor van as, loopt in hun spoor van wind, de duisternis zoemt van hun stemmen in jou.           Erika Burkart (Zwitserland, 1922-2010) was werkzaam in het basisonderwijs. Ze publiceerde een twintigtal dichtbundels waaronder Der dunkle Vogel (1953), Die Zärtlichkeit der Schatten (1991) en Ortlose Nähe (2005), romans als Das Schimmern der Flügel (1994), Rufweite (1975) en banden met aantekeningen als Am Fenster, wo die Nacht einbricht (2013). Veel van haar … lees meer →

Parrot

februari 19, 2013

Toine Klaassen

Beperkt ontmaskerend. Het verschijnsel ‘typetje’ ontleed

februari 16, 2013

Ivo Nieuwenhuis

Imitaties van politici en andere BN’ers zijn inmiddels zo vaak op de Nederlandse televisie te zien dat bijna van een rage gesproken mag worden. Het begon ooit met het programma Kopspijkers, dat in het najaar van 2001 besloot om haar vaste rubriek van satirisch commentaar op het nieuws van de week niet langer te laten verzorgen door cabaretiers die ‘als zichzelf’ aan tafel zaten, maar door typetjes die geënt waren op bekende figuren uit de actualiteit. Het programma maakte furore met deze typetjes en haalde torenhoge kijkcijfers. Vooral de imitaties van Paul Groot (Pim Fortuyn, Willibrord Frequin) en Owen Schumacher (Jan Peter Balkenende, Frank de Grave) vielen erg in de smaak. Groot en Schumacher begonnen in 2004 voor zichzelf met Koefnoen, een programma waarin imitaties van personen uit het nieuws de hoofdmoot vormen. In hun slipstream volgden programma’s als Draadstaal, diens opvolger Neonletters, Toren C en niet … lees meer →

Zand

februari 6, 2013

Arjan Brentjes

Een prettig geluid tilt je langzaam uit de laatste slaapfase. Je computer heeft de combinatie van frequenties zorgvuldig afgesteld op jouw hypnogram. Je staat zoals elke ochtend om vijf uur op. Voor de werkdag officieel begint kun je alvast ongestoord wat klussen afhandelen. Bovendien moet je zorgen nooit meer dan zeven uur per nacht te slapen. Veel slapen verhoogt de kans op Parkinson en op overgewicht. Je begint de dag met een verse fruitsalade. Vandaag bestaat die uit een appel, een perzik en een handvol frambozen, allemaal rijk aan vitamine C. Appels bevatten daarnaast ook veel vezels, in perziken zit vitamine B3, B5, E en bètacaroteen en in frambozen vitamine B1 en B2 en antioxidanten. Eerst goed het zand van de vruchten wassen, ze in stukjes snijden en het geheel afmaken met zeven walnoten. Walnoten verlagen de kans op hart- en vaatziekten. Nooit direct onder de douche stappen na het … lees meer →

De laatste ontmaskering

februari 3, 2013

David Sneek

Het is een elegante aarzeling. In de catacomben onder de Opéra Garnier in Parijs besluipt zangeres Christine van achter de man die haar mee naar beneden sleurde, om hem zijn masker af te rukken. Voor ze overgaat tot wat waarschijnlijk de beroemdste ontmaskering is uit de filmgeschiedenis, wordt ze even door angst of ontzag gegrepen. Een opname die door het gebruik van slow motion eindeloos lijkt te duren. Dan wint de nieuwsgierigheid het weer en strekt ze haar armen opnieuw naar het masker uit.     In dat mooie moment van twijfel uit de zwijgende verfilming van The Phantom of the Opera die Rupert Julian in 1925 maakte, kan ook iets van de ambivalentie worden teruggevonden die de cinema vrijwel van het begin af aan ten opzichte van het masker heeft gehad. Om te beginnen roept het masker een verlangen op dat onweerstaanbaar is voor toeschouwers die altijd op nieuwe … lees meer →

Hoe de verbeelding werkt. Over Spijtig spijtig spijtig van Wim Helsen

januari 30, 2013

Laurens Ham

Tijdens Spijtig spijtig spijtig, de nieuwe voorstelling van Wim Helsen, is het podium nagenoeg leeg. Er staan wat tl-lampen opgesteld die een ongezellig licht verspreiden en er is een krukje. Meer niet. Aan het begin van de voorstelling plakt Helsen met wit tape een ruimte af op de vloer. Die gemarkeerde ruimte verbeeldt de ruimte die we de anderhalf uur van de voorstelling nauwelijks meer zullen verlaten: een cafétoilet in Mortsel.

In de eerste minuten van de voorstelling begint Helsen met het vertellen van een anekdote, die de rest van de voorstelling zal blijven domineren. Hij staat in dat cafétoilet in Mortsel, achter twee plassende mannen, en er komt een andere man binnen. Die sluit achter hem aan en vraagt Helsen of hij ook in de rij staat. Vanaf dat moment is er iets belangrijks veranderd, zo denkt Helsen: met het uitspreken van die woorden is er een rij in … lees meer →

Verf

januari 11, 2013

Frigyes Karinthy

Ze kleurde haar lippen nog even bij, trok met een zwart potlood een lijn langs haar ogen, streek de lokken van haar voorhoofd en maakte een kokette draai voor me – een schuimend gekolk van ruches, fladderende linten, opflitsende diamanten en zinderende geuren. ‘Ben ik mooi?’ vroeg de lipvormige verfstreep, waarvan de twee delen slechts zo ver uiteen gingen als de uiteinden van de lijnen het toestonden, terwijl de puntig gemodelleerde wimpers omhoogklapten. Ik glimlachte vol verbazing. ‘Ja, je bent mooi,’ zei ik toen, want ik besefte opeens dat ze me dat al eens eerder had gevraagd, met datzelfde gezicht, met dezelfde draai, en het leek alsof we ons toen in dezelfde omstandigheden hadden bevonden, en in mijn herinnering was ze toen mooi en begeerlijk. Het was wel vreemd dat ik me alles kon herinneren: de beweging waarmee ze de lippenstift naar haar mond bracht en de manier waarop ze … lees meer →

Met en tegen ‘het masker van woorden’. De antikoloniale poëtica van Aimé Césaire

december 24, 2012

Piet Devos

In de loop van de twintigste eeuw hebben talloze schrijvers gepoogd literatuur met politiek te vermengen, maar weinigen hebben deze gevaarlijke cocktail zo succesvol weten te bereiden als de Martinikaan Aimé Césaire (1913-2008). Gedurende bijna 75 jaar was hij een van de belangrijkste woordvoerders van het antikolonialisme, zowel in de Franstalige wereld als daarbuiten. Terwijl hij in zijn poëzie naar een passende stem zocht voor de inheemse identiteit van Martinique, hielp hij met zijn politieke pamfletten en activisme het dekolonisatieproces feitelijk vormgeven op het Caribische eiland. Césaire was opgegroeid op Martinique, toen het nog een volwaardige kolonie van Frankrijk was en de autochtone bevolking nauwelijks perspectief op zelfontplooiiing werd geboden. Vanwege zijn uitzonderlijke begaafdheid genoot Césaire echter begin jaren ‘30 het voorrecht om aan de prestigieuze École Normale Supérieure in Parijs te gaan studeren. In de Franse hoofdstad vervulde hij algauw een voortrekkersrol binnen de elite van zwarte studenten, die … lees meer →

Exeunt, het doek valt nooit

december 10, 2012

Christiaan Ronda

Tiptoe through our shiny city with our diamond slippers on do our gay ballet on ice bluebirds on our shoulders we’re half-awake in a fake empire   The National, Fake Empire     Al naar de gebeurtenissen, die we hier spelen; het huis gaat met ons mee, nu hier, dan daar.   Luigi Pirandello, Hendrik IV       Het keizerrijk bestond voornamelijk nog in gedachten. Een eeuwenoud paleis lag in een park waar de tijd leek stil te staan, maar aan de randen, voorbij de coniferen, breidde de eenentwintigste eeuw zich uit als zelfkopiërende software, een stadscentrum gedomineerd door glazen kolossen. Niet ver van de gietijzeren poorten die naar de keizerlijke residentie voerden, spreidde de laagbouw van het parlement zich uit langs de rivier. Vanuit haar kantoor keek de eerste vrouwelijke president van de republiek uit op de vorstelijke tweekleur met de vleermuis in het midden – banier van … lees meer →

Hans Teeuwen en de ontmaskering van het Nederlands cabaret

oktober 25, 2012

Laurens Ham

Na Gerard Bouwmeesters reactie op Reynaert en Suske & Wiske stelt Terras graag de gelederen open voor korte essays over maskerende en ontmaskerende verschijnselen. Uw ideeën zijn van harte welkom op redactie [at] tijdschriftterras.nl. Ivo Nieuwenhuis, promovendus aan de Universiteit van Amsterdam, baant de weg met een stuk over de ontmaskerende betekenis van Hans Teeuwens cabaret.     Hoe klinkt de echte Hans Teeuwen? Die vraag is moeilijker te beantwoorden dan het lijkt, aangezien deze populaire Nederlandse komiek zowel op het podium als in andere publieke optredens steeds wisselende maskers en stemmen opzet. Nu eens speelt hij de onhandige schlemiel, dan weer de nietsontziende sadist. De rol van serieuze commentator combineert hij moeiteloos met die van speelse provocateur. Geen van die maskers en stemmen domineert echt, waardoor de vraag waar Teeuwen nu feitelijk voor staat en wat hij vindt, als cabaretier en als publieke persoonlijkheid, meestal in het … lees meer →

Reynaert (reactie)

oktober 15, 2012

Laurens Ham

Gerard Bouwmeester, promovendus Middelnederlandse letterkunde aan de Universiteit Utrecht, schreef een reactie op deze blogtekst. Hieronder volgt de reactie integraal.     Goedheid, slechtheid en ontmaskering: er waren voor Laurens Ham slechtere weken dan de vorige denkbaar om deze thema’s op Terras te bespreken dan de week die begon met de commissie-Samson en eindigde met Huys en Holleeder. Deze thema’s hebben een illustrerende bijrol in een stuk waarin de auteur betoogt dat wie oudere literaire klassiekers actualiseert moet waken voor ‘onnodig simplificeren’. Dat is volgens Ham wel gebeurd in Paul Geerts’ bewerking van Van den vos Reynaerde (VDVR), het Suske & Wiske-album De Rebelse Reinaert (DRR). Zonder iets af te willen doen aan het punt dat Ham maakt, zou ik wel graag drie kanttekeningen plaatsen bij zijn opmerkingen over het avontuur van de Vlaamse striphelden. Ik doe dat naar aanleiding van twee citaten uit het stuk van Ham.

… lees meer →

Reynaert (3)

oktober 10, 2012

Laurens Ham

Het is een bekende discussie onder neerlandici: hoe houden we onze klassiekers levend voor het grote publiek? Dat klassieke Nederlandstalige werken in eigen land nauwelijks nog gelezen worden, is een bekend probleem. Het heeft te maken met het Nederlandse uitgeefbeleid, maar beslist ook met het kopend publiek. Tekstseries (zoals de afgelopen twintig jaar in Nederland Delta, Griffioen, Alfa en zo nog een paar) doen het in de boekwinkel meestal matig, grote verzamelde werken (zoals die van W.F. Hermans) worden door het grote publiek vaak te duur gevonden, en het eindigt ermee dat de boeken helemaal niet meer verkrijgbaar zijn. Het is een situatie die voor Engelsen, Fransen en Duitsers absoluut onbegrijpelijk moet zijn. Wanneer zij een boekhandel binnenlopen, staan Shakespeare en Swift, Flaubert en Proust, Goethe en Mann in lange rijen klaar, vaak in speciale afdelingen met ‘classics’. Onder scholieren en studenten vinden ze nog altijd gretig aftrek. Vooral in … lees meer →

Reynaert (2)

september 4, 2012

Laurens Ham

‘Met Firapeel datsi ghingen / Ende maecten pays van allen dingen.’ Zo luiden de slotregels van Van den vos Reynaerde, waarin beschreven wordt hoe de toegetakelde wolf Isegrijn en beer Bruun besluiten om een zoenoffer van koning Nobel te accepteren. Door de sluwheid van Reynaert zijn ze in een kwaad daglicht komen te staan en als verraders van het koninkrijk in de boeien geslagen. Maar nadat Reynaert het hoofd van haas Cuwaert in een envelop naar Nobel heeft gestuurd en zelf de benen heeft genomen, realiseert de koning zich dat hij in een val is getrapt en dat het alleen de vos was die het op zijn koninklijke waardigheid had gemunt. Op aanraden van het luipaard Firapeel wordt de ram Belijn als zoenoffer aan Isegrijn en Bruun aangeboden, waarna de vrede in het koninkrijk is hersteld. Eind goed, al goed.

Voor de hedendaagse lezer is het moeilijk om dit slot … lees meer →

Reynaert (1)

augustus 22, 2012

Laurens Ham

‘We kunnen ook naar de nieuwe Batmanfilm gaan, The Dark Knight Rises. Schijnt wel de moeite te zijn. Heb je The Dark Knight gezien, de vorige?’

‘Nee, ik denk dat ik al een jaar of vijftien Batmanfilms niet meer bijhoud,’ zegt hij.

‘Dat is die film die vooral zo legendarisch is vanwege de vertolking van The Joker door door Heath Ledger,’ zeg ik. ‘Er is haast een mythe ontstaan rondom die rol. Ledger zou zich zo hebben ingeleefd dat zijn slaapproblemen ervan verergerden. Nog voordat de film uitkwam stierf hij aan een overdosis slaappillen.’

Het is even stil aan de andere kant van lijn. Dan zegt hij: ‘Laurens, ik weet niet of je dit al gehoord hebt, maar tijdens je vakantie is er bij de première van die nieuwe Batman een aanslag geweest in Amerika. Iemand heeft op de bioscoopbezoekers in staan schieten tijdens de film.’

Na het telefoongesprek lees … lees meer →

Masker, ontmasker (5)

juni 27, 2012

Laurens Ham

#gallery-1 { margin: auto; } #gallery-1 .gallery-item { float: left; margin-top: 10px; text-align: center; width: 33%; } #gallery-1 img { border: 2px solid #cfcfcf; } #gallery-1 .gallery-caption { margin-left: 0; } /* see gallery_shortcode() in wp-includes/media.php */ Je zou het niet zeggen, maar carnaval heeft een maatschappijkritische betekenis. Of laat ik preciezer zijn: je zou dat niet zeggen wanneer je inwoner van Utrecht bent, zoals ik, en jaarlijks kuddes randstedelingen hossend in treinen naar het zuiden ziet verdwijnen. Maar wanneer je, nog steeds zoals ik, als toeschouwer van de Tilburgse ‘opstoet’ de ene na de andere satirische performance ziet passeren, dan wordt dat kritische potentieel ineens voorstelbaar. Carnaval is van oudsher een feest waarin de maatschappelijke orde op zijn kop wordt gezet. Het gezag wordt onklaar gemaakt, er wordt een symbolische Prins Carnaval op de troon gehesen en de ‘eigenlijke’ machthebbers worden onophoudelijk … lees meer →

Masker, ontmasker (3)

juni 1, 2012

Laurens Ham

Onlangs las ik Practicum of het steriele schrijven van Willy Roggeman, in 2009 prachtig uitgegeven bij uitgeverij het balanseer in Aalst. Het was een kwelling. Niet vaak las ik een tekst die zo schrijnend blijk gaf van een persoonlijke crisis – en dat terwijl alle sentiment uit de tekst gebannen is. ‘Ik heb mij in de meest primaire betekenis van het woord overleefd,’ schrijft Roggeman ergens op nonchalante toon. Hij kwam voor een uniek probleem te staan: wat te doen wanneer je leven en oeuvre klaar zijn, maar je plotseling nog decennia hebt te gaan?

Vanaf jonge leeftijd werd Roggeman door een ernstige hartkwaal geplaagd, iets waarvoor hij vroeg of laat onder het mes zou moeten. Tegen het einde van de jaren zestig, toen hij in de kringen van de Vlaamse avant-garde faam had verworven als schrijver en virtuoos jazz-saxofonist, besloot hij de waarschijnlijk korte tijd die hem restte … lees meer →

Masker, ontmasker (2)

mei 23, 2012

Laurens Ham

#gallery-2 { margin: auto; } #gallery-2 .gallery-item { float: left; margin-top: 10px; text-align: center; width: 33%; } #gallery-2 img { border: 2px solid #cfcfcf; } #gallery-2 .gallery-caption { margin-left: 0; } /* see gallery_shortcode() in wp-includes/media.php */ Op de hoes van de plaat Masque (1975) van de Amerikaanse band Kansas prijkt een gezicht met een vreemde vorm, gevormd uit vissen, kreeften, krabben en andere zeebeesten. Maker van het kunstwerk is Giuseppe Arcimboldo (1527-1593), een Italiaanse kunstenaar die gespecialiseerd was in zulke bizarre portretten. Hoofden en lichamen samengesteld uit fruit, bladeren, hout, goud, vuur, boeken: Arcimboldo lijkt wel alles te hebben uitgeprobeerd. Sommige van zijn werken horen meer in de vroeg-twintigste-eeuwse avant-garde thuis dan in de Renaissance. Neem The Librarian, die volledig uit gestapelde boeken en een gordijn is samengesteld en die mij doet denken aan de figuren op de schilderijen … lees meer →

Masker, ontmasker (1)

mei 7, 2012

Laurens Ham

Als kind was ik bang voor clowns. Uit die tijd staat me nog één schrikbeeld voor ogen: twee afschuwelijk neplachende clownsfiguren die aan een waslijn hingen, bungelend in de wind. Dat shot was afkomstig uit een wasmiddelenreclame die, zoals dat met reclames gaat, een tijdlang dagelijks op televisie kwam. Zodra de clowns in beeld verschenen, begon ik oorverdovend te gillen, en dat hield altijd pas op als de tv was uitgezet of naar een andere zender was overgeschakeld.

Vreemd dat ik als tweejarige, zonder ooit Heath Ledger als The Joker te hebben gezien of Stephen Kings IT te hebben gelezen, al aanvoelde dat achter het vrolijke masker van de clown iets onvoorspelbaars schuilt, dat de geschminkte lach elk moment macaber kan worden. Het beeld van de vrolijk lachende clown als massamoordenaar lijkt wel een universeel schrikbeeld. Pas onlangs kwam ik erachter dat coulrofobie oftewel clownsangst een erkende fobie is. Het … lees meer →